Instytucja warunkowego umorzenia postępowania to jedna z możliwości pozwalająca zachowanie ,,czystej’’ karty karnej. W wypadku warunkowego umorzenia postępowania, sprawca w świetle przepisów prawa nie jest osobą karaną, choć to nie oznacza, że całkowicie unika konsekwencji. Możliwość warunkowego umorzenia postępowania istnieje również w przypadku postępowania karno-skarbowego, jednak istnieją pewne różnice między warunkowym umorzeniem postępowania w sprawie o przestępstwo ,,zwykłe’’ a o przestępstwo skarbowe. Przepisy prawa karnego-skarbowego są w tym zakresie surowsze.

Warunkowe umorzenie postępowania to jedno z dobrodziejstw prawa karnego, o którym każda osoba, której postawiono zarzuty powinna co nieco wiedzieć. Tak jak wspomniano, zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania pozwala na zachowanie statusu osoby
w świetle prawa niekaranej. Należy jednak zaznaczyć, że możliwość zastosowania tej instytucji nie dotyczy każdego z przestępstw i przepisy (zwłaszcza Kodeksu karnego skarbowego – dalej: k.k.s.) przewidują pewne ograniczenia w zakresie stosowania warunkowego umorzenia postępowania.

Przestępstwa skarbowe choć nie wszystkie

W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż warunkowe umorzenie postępowania jest możliwe tylko w przypadku czynów będących przestępstwami skarbowymi – w przypadku wykroczeń skarbowym nie wchodzi ono w grę. Przepisem regulującym kwestie warunkowego umorzenia postępowania karno-skarbowego jest art. 66 § 1 Kodeksu karnego (dalej: k.k.) oraz art. 41 § 1 k.k.s., które razem wyznaczają przesłanki, których spełnienie umożliwia zastosowanie przedmiotowej instytucji. Zgodnie z treścią tych przepisów, Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli:

1. wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne;

Sąd, orzekając o odpowiedzialność karnej w danej sprawie, jest zobowiązany do oceny stopnia winy i społecznej szkodliwości czynu. Aby warunkowo umorzyć postępowanie Sąd musi dojść do przekonania, że stopień ten nie jest znaczny (innymi słowy jest ,,niski’’ albo ,,średni’’).

Zobacz również: Adwokat prawo karne-skarbowe Warszawa – jak wybrać?

W postępowaniu karno-skarbowym Sąd dokonuje tej oceny w oparciu o takie okoliczności jak m.in. wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu, motywację sprawcy, czy postać zamiaru sprawcy (czy działał z zamiarem bezpośrednim, czy ewentualnym). Te wszystkie okoliczności muszą prowadzić do wniosku, że stopień winy i społecznej szkodliwości czynu jest nieznaczny. Jest to bardzo ocenne i zależy od okoliczności konkretnej sprawy.

• okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości;

Przesłanka ta oznacza, że materiał dowodowy zebrany w sprawie pozwala na niewątpliwe stwierdzenie, że okoliczności popełnienia danego przestępstwa są jasne i nie zachodzą żadne wątpliwości co do osoby sprawcy. W tym kontekście nie wystarczy samo przyznanie się do winy (choć jest to najlepszy sposób na rozwianie znacznej części wątpliwości), lecz o to, by całokształt materiału dowodowego wskazywał na sprawstwo oskarżonego.

• rysuje się pozytywna prognoza kryminologiczna co do przyszłego zachowania sprawcy;

Istotą pozytywnej prognozy kryminologicznej jest dojście przez Sąd do przekonania, że pomimo umorzenia postępowania oskarżony będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Zobacz także: Nierzetelne lub wadliwe prowadzenie ksiąg (art. 61 k.k.s.) – co za to grozi?

Sąd bierze pod uwagę takie okoliczności jak: postawa sprawcy (np. życiowa postawa, stosunek do popełnionego przestępstwa, tj. czy ma wyrzuty sumienia, czy obiecuje, że więcej nie popełni przestępstwa, czy wyraża wole naprawienia szkody), jego właściwości i warunki osobiste (sytuacja rodzinna, zawodowa, socjalna, wykształcenie, źródło utrzymania, warunki materialne, kwalifikacje zawodowe, możliwości zarobkowe, etc.) oraz dotychczasowy sposób życia (sposób, w jaki dotychczas sprawca żył, jak wywiązuje się ze swoich obowiązków na gruncie życiowym, zawodowym, w jaki sposób zdobywa środki życiowe itd.).

• sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne;

Warunkowe umorzenie postępowania jest możliwe tylko wobec osoby uprzednio niekaranej za przestępstwo umyślne. Warto pamiętać o tzw. zatarciu skazania – jeżeli skazanie za przestępstwo umyślne ,,zatarło się’’, możliwie jest zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania wobec takiej osoby.

• przestępstwo skarbowe, za które sprawca jest pociągany do odpowiedzialności, nie zostało popełnione w warunkach obligujących sąd do nadzwyczajnego obostrzenia kary, określonych w art. 37 § 1 pkt 1–3, 5–7 lub w art. 38 § 2 k.k.s. (z zastrzeżeniem art. 37 § 2 i 3 oraz art. 38 § 3 k.k.s.).

Ostatnia przesłanka wyznacza różnice między przesłankami warunkowego umorzenia postępowania na gruncie postępowania karno-skarbowego, a ,,zwykłym’’ warunkowym umorzeniem postępowania. Otóż, zgodnie z przepisami, warunkowe umorzenie postępowania nie jest możliwe wobec sprawcy, który:

• spowodował swym przestępstwem uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej lub wielkiej wartości albo wartość przedmiotu czynu zabronionego była duża lub wielka albo gdy kwota podatku wynikająca z nierzetelnej faktury czy suma kwot podatku wynikających z nierzetelnych faktur była dużej lub wielkiej wartości;

Uwaga! Powyższe nie jest przeszkodą w sytuacji, gdy ta należność w całości została uiszczona przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji.

• uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu;
• dopuścił się ciągu przestępstw skarbowych

Uwaga! Ciąg przestępstw nie stanowi przeszkody dla warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli łączył się z uszczupleniem należności publicznoprawnej, która została uiszczona w całości przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji.

• popełnił przestępstwo skarbowe w warunkach przestępczości zorganizowanej

Uwaga! W sytuacji, gdy sprawca odstąpił od grupy przestępczej, podjął współpracę z organami ścigania i zapobiegł w ten sposób popełnieniu kolejnego zamierzonego przestępstwa skarbowego, możliwe jest warunkowe umorzenie postępowania.

• przy popełnieniu przestępstwa skarbowego użył przemocy lub groził jej użyciem albo działał wspólnie z osobą używającą takich środków; nadużywając stosunku zależności lub wykorzystując krytyczne położenie, doprowadził inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego.

Obowiązek uiszczenia uszczuplonej należności publicznoprawnej

Warunkowe umorzenie postępowania karno-skarbowego wiąże się także z pewnym obowiązkiem po stronie Sądu. Otóż umarzając warunkowo postępowanie karne za przestępstwo skarbowe, w związku z którym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej i tej wymagalnej należności nie uiszczono, sąd określa także obowiązek uiszczenia jej w całości w wyznaczonym terminie. Należy przy tym zaznaczyć, że w razie, gdy sprawca w tzw. okresie próby uchyla się od wykonania obowiązku uiszczenia należności publicznoprawnej, sąd może podjąć warunkowo umorzone postępowanie.

Opracowano na podstawie:

V. Konarska-Wrzosek [w:] Kodeks karny skarbowy. Komentarz, wyd. II, red. I. Zgoliński, Warszawa 2021, art. 41.

Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 408 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2345 z późn. zm.).

‍