Wprowadzenie

Odpowiedzialność karna lekarza za błąd w sztuce medycznej jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych i złożonych zagadnień w prawie. Zagadnienie jest trudne zarówno ze względów prawnych, ale szczególnie ze względów etycznych i społecznych. Co do zasady lekarze wykonują swój zawód, aby ratować ludzi, niejednokrotnie jednak w konsekwencji swoich zachowań muszą stanąć przed różnego rodzaju odpowiedzialnością, w tym odpowiedzialnością karną. Każdy z nas popełnia błędy, niestety te popełniane przez lekarzy mogą nieść za sobą najbardziej okrutne konsekwencje, a nawet śmierć.

W kodeksie karnym nie znajduje się żaden przepis, który wprost odnosiłby się do zachowania lekarza. Kodeks karny nie tłumaczy też czym jest błąd medyczny. Wszystkie te pojęcia zostały wypracowane przez praktykę i lata orzeczeń, a mimo to do dnia dzisiejszego na salach sądowych przedmiotowe zagadnienie budzi poważne wątpliwości.

Odpowiedzialność karna lekarza ma miejsce, gdy poprzez swoje nieumyślne lub umyślne działania, narusza on zasady obowiązującej wiedzy medycznej, co w konsekwencji prowadzi do uszkodzenia ciała pacjenta, rozstroju zdrowia, czyjego śmierci. W zależności od konsekwencji lekarz może popełnić przestępstwo z art.157 k.k. (więcej o samym przestępstwie dowiesz się z https://www.kancelaria-prawo-karne.pl/artykuly/art-157-k-k---na-czym-polega-przestepstwo-uszkodzenia-ciala),art. 155 k.k. (https://www.kancelaria-prawo-karne.pl/artykuly/nieumyslne-spowodowanie-smierci---art-155-kodeksu-karnego---jak-sie-bronic)lub inne, ale główna odpowiedzialność kierowana wobec lekarzy wykonujących zawód jest zawarta w art. 160 k.k. odnoszącym się do narażenia człowieka na niebezpieczeństwo.

Definicje błędu medycznego

W literaturze prawniczej istnieje wiele definicji błędu medycznego. Ogólnie można go określić jako naruszenie przez lekarza zasad wiedzy medycznej, które skutkuje uszczerbkiem na zdrowiu pacjenta. Błędem medycznym jest nieumyślne uszkodzenie ciała lub pozbawienie życia chorego przez lekarza, wynikające z nieświadomości zasad lub zaniedbania. Już samo pojęcie błędu medycznego budzi kontrowersje w orzecznictwie. Każda sprawa musi być indywidualnie rozpoznawana, zarówno co do wiedzy danej osoby, jej działań, ale również możliwości i powszechnie panującej wiedzy medycznej.

W praktyce błędy medyczne mogą być różne, najczęściej spotykane to:

1. Błąd diagnostyczny – polega na błędnym rozpoznaniu choroby na skutek nienależytego zastosowania wiedzy medycznej, co często wynika z niepoprawnie przeprowadzonego wywiadu lekarskiego lub błędnej interpretacji objawów.
2. Błąd terapeutyczny – dotyczy niewłaściwego leczenia, które jest sprzeczne z obowiązującymi standardami medycznymi. Przykładem może być niewłaściwe wykonanie zabiegu chirurgicznego, co     prowadzi do powikłań zdrowotnych.
3. Błąd techniczny – wynika z zaniedbań lub niewłaściwego wykonania decyzji lekarskich, np. pomyłki w tożsamości     pacjentów czy nieprawidłowe użycie sprzętu medycznego.
4. Błąd organizacyjny – związany jest z niewłaściwym     zarządzaniem jednostkami medycznymi, co może prowadzić do sytuacji, w     których pacjentowi nie jest udzielana odpowiednia pomoc medyczna na czas.

W praktyce problem wygląda tak, że niejednokrotnie jeden z ww. błędów może wynikać z drugiego.

Lekarz za swoje działania może ponosić trzy rodzaje odpowiedzialności prawnej:

1. Odpowiedzialność cywilna – dochodzona na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, wymaga wykazania winy lekarza oraz związku przyczynowego między jego działaniem a szkodą pacjenta.
2. Odpowiedzialność dyscyplinarna – dotyczy naruszenia zasad Kodeksu Etyki Lekarskiej oraz ustaw normujących wykonywanie zawodu lekarza. Postępowanie toczy się przed sądem lekarskim.
3. Odpowiedzialność karna – ponoszona za działanie o znamionach przestępstwa, które zagraża życiu lub zdrowiu pacjenta.

 W niniejszym artykule skoncentrujemy się na odpowiedzialności karnej lekarza. Uzyskanie prawomocnego wyroku karnego często stanowi podstawę do dochodzenia odszkodowania w postępowaniu cywilnym. W praktyce, większość spraw dotyczących odpowiedzialności karnej lekarzy związana jest z popełnieniem błędu medycznego. Przykłady takich przypadków to:

• Leczenie bez zgody pacjenta.
• Nieudzielenie pomocy.
• Naruszenie tajemnicy lekarskiej.

Każde z tych działań może skutkować odpowiedzialnością karną, jeśli prowadzi do narażenia pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia.

Błędy medyczne mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do śmierci pacjenta. Często zdarza się, że podczas pozornie nieskomplikowanego zabiegu dochodzi do błędu, który skutkuje poważnymi komplikacjami zdrowotnymi. Przyczyny błędów mogą być różne, od nieprawidłowo ustalonej diagnozy po nierzetelnie prowadzoną dokumentację medyczną. Aby lekarz poniósł odpowiedzialność karną, muszą zostać spełnione określone przesłanki, takie jak wykazanie winy lekarza i istnienie związku przyczynowego między jego działaniem a negatywnym skutkiem zdrowotnym pacjenta. Ważną rolę w postępowaniach karnych odgrywają biegli sądowi, którzy oceniają, czy negatywne skutki zdrowotne były wynikiem błędu medycznego czy naturalnego postępu choroby.

Główną podstawą odpowiedzialności lekarzy jest art. 160 k.k., który mówi: „kto narażą człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Co ciekawe ściganie tego przestępstwa następuje nie z urzędu, ale tylko i wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego.

Z perspektywy karnisty, należy podkreślić, iż jest to przestępstwo zagrożone dość niską karą, w szczególności, gdy weźmiemy pod uwagę konsekwencje jakie mogą wystąpić, dla przykładu w przestępstwach finansowych zazwyczaj zaczynami od kary 3 lat pozbawienia wolności, a tutaj w przypadku życia ludzkiego możemy kończyć na karze 3 lat pozbawienia wolności. Znamieniem przestępstwa jest już samo narażenie pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia. Sam materiał dowodowy wskazujący, iż dany lekarz dopuścił się zachowań naruszający obowiązek opieki nad pacjentem. Przedmiotowe przestępstwo nie odnosi się do śmierci, czy skutków jakie nastąpiły w wyniku błędu medycznego, ale jeżeli one wystąpią to lekarz może mieć postawione zarzuty w zbiegu i wtedy, jego odpowiedzialność jest jeszcze większa. Lekarz jest gwarantem zdrowia pacjenta i to na nim ciąży faktyczny i prawny obowiązek dbania o zdrowie.

Kontrowersje i problemy związane z błędem medycznym w procesie karnym

Przedmiotowe postępowania związane z błędem medycznym są dość trudne z kilku powodów. Po pierwsze często leczenie pacjenta nie opiera się na działaniach jednych osób, czy jednego lekarza. Tej samej odpowiedzialności podlegają pielęgniarki i inny zespół medyczny. Po drugie, aby móc udowodnić winę lekarzowi musimy odnieść się do wiedzy specjalistycznej z danej dziedziny medycyny, co oznacza, że na podstawie art.193 k.p.k. musi zostać powołany biegły specjalista z danej dziedziny i tutaj często pojawiają się schody. Bardzo często w sprawach błędów medycznych Sądy korzystają z opinii instytutów medycznych, jednakże bywa, iż opinie instytutów się różnią, jak również są one bardzo kosztowne. W przekonaniu społeczeństwa istnieje również przeświadczenie, że inny lekarz nie będzie mówił i chciał pokazać błędu medycznego innego lekarza, ponieważ nigdy nie wiadomo kiedy to on popełni błąd. Jako obrońca mogę powiedzieć, iż bywa tak, że ciągle istnieje „omerta lekarska”, jednakże co raz częściej biegli wydają niekorzystne opinii dla swoich „kolegów” co w konsekwencji powoduje powstanie ich odpowiedzialności karnej. Należy również mieć na uwadze, iż wiedza medyczną ciągle ewoluuje i się rozwija, dlatego też każda nowa sprawa musi być rozpoznawana przy uwzględnieniu najnowszej wiedzy medycznej.

Odpowiedzialność za skutki nieumyślne

Kodeks karny w art. 9 § 2 określa, że „czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć”. W kontekście odpowiedzialności karnej lekarza oznacza to, że nawet jeśli błąd medyczny nie był wynikiem celowego działania, lekarz może ponieść karę, jeśli nie zachował wymaganej ostrożności.

Prewencja i minimalizacja ryzyka błędów medycznych

Aby zminimalizować ryzyko popełnienia błędu medycznego, kluczowe jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad:

• Stałe doskonalenie zawodowe: Lekarze powinni regularnie aktualizować swoją wiedzę medyczną i uczestniczyć w szkoleniach oraz kursach doskonalących.
• Dokładne prowadzenie dokumentacji medycznej: Rzetelna i szczegółowa dokumentacja medyczna jest kluczowa dla  prawidłowego leczenia pacjentów oraz może stanowić ważny dowód w przypadku     postępowania sądowego.
• Komunikacja z pacjentem: Transparentna komunikacja z pacjentem, wyjaśnianie procedur medycznych oraz uzyskiwanie świadomej zgody na leczenie mogą znacząco zmniejszyć ryzyko konfliktów.
• Przestrzeganie procedur i standardów: Działanie zgodnie z obowiązującymi procedurami i standardami     medycznymi jest podstawą bezpiecznej praktyki lekarskiej.

Podsumowanie

Lekarz jest gwarantem życia i zdrowia pacjenta, a jego działania muszą być zgodne z obowiązującą wiedzą medyczną. Odpowiedzialność karna lekarza jest skomplikowanym zagadnieniem, wymagającym dokładnej analizy każdego przypadku. Mimo trudności związanych z udowodnieniem winy lekarza, przestrzeganie zasad wiedzy medycznej i etyki zawodowej jest kluczowe dla uniknięcia odpowiedzialności karnej. Właściwe przygotowanie i stałe doskonalenie zawodowe mogą pomóc lekarzom w minimalizacji ryzyka popełnienia błędów, a tym samymzapewnić bezpieczeństwo pacjentom.

Konsekwencją postępowania karnego skierowanego przeciwko lekarzowi oprócz orzeczenia kary pozbawienia wolności może być również orzeczenie zakazu wykonywania zawodu. Niejednokrotnie również zakończenie postępowania karnego otwiera „przestrzeń do dochodzenia roszczeń na drodze procesu cywilnego.

‍