Czy zdarzyło Ci się usłyszeć o przypadkach, w których ktoś wykorzystuje trudną sytuację finansową innej osoby, oferując jej niekorzystne warunki pożyczki? Takie działania nazywane są lichwą i są one zabronione przez polskie prawo karne. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, czym jest lichwa, jakie formy może przybierać oraz jakie konsekwencje prawne grożą osobom, które się jej dopuszczają.

Czym jest lichwa?
‍

Lichwa to praktyka polegająca na udzielaniu pożyczek lub zawieraniu innych umów finansowych na warunkach skrajnie niekorzystnych dla jednej ze stron, przy jednoczesnym wykorzystaniu jej trudnej sytuacji życiowej lub finansowej. Osoba dopuszczająca się lichwy osiąga nadmierne korzyści kosztem drugiej strony, która często nie ma innego wyjścia niż zaakceptować nieuczciwe warunki.

Głównym celem art. 304 Kodeksu karnego jest ochrona osób przed nieuczciwymi praktykami w obrocie gospodarczym. Prawo ma za zadanie:

- Chronić interesy kontrahentów: Zapobiegać sytuacjom, w których osoby znajdujące się w trudnym położeniu są wykorzystywane;

- Zapewnić uczciwość obrotu: Ustanowić standardy etyczne w relacjach biznesowych i finansowych;

- Zapobiegać wyzyskowi: Uniemożliwić osiąganie nadmiernych korzyści przez wykorzystanie cudzej niedoli;

Zgodnie z art. 304 k.k. kto, wyzyskuje przymusowe położenie innej osoby fizycznej i zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Elementy przestępstwa lichwy
‍

Aby działanie zostało zakwalifikowane jako lichwa, muszą wystąpić następujące elementy:

1. Zawarcie niekorzystnej umowy

‍Umowa jest wyraźnie niekorzystna dla jednej ze stron, często wiąże się z nadmiernymi kosztami, odsetkami czy innymi opłatami.

2. Wykorzystanie przymusowego położenia

‍Ofiara znajduje się w sytuacji, w której czuje się zmuszona do zawarcia umowy. Może to wynikać z:

  - Pilnej potrzeby finansowej (np. nagłe wydatki, długi).

  - Braku dostępu do innych źródeł finansowania.

  - Niewiedzy lub braku doświadczenia w sprawach finansowych.

3. Nadmierny zysk sprawcy

‍Korzyści uzyskane przez sprawcę są nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do świadczenia, które oferuje. Obejmuje to:

  - Zawyżone odsetki: Odsetki znacznie przekraczające maksymalne stawki dozwolone przez prawo.

  - Ukryte opłaty: Dodatkowe koszty nieujęte w umowie lub niejasno przedstawione.

  - Niekorzystne warunki umowy: Klauzule, które są jednostronne i faworyzują wyłącznie jedną stronę.

Warto podkreślić, że lichwa jest przestępstwem formalnym. Oznacza to, że do jego popełnienia dochodzi w momencie zawarcia niekorzystnej umowy, niezależnie od tego, czy została ona później wykonana, czy też nie. Nie ma też znaczenia, czy ofiara poniosła realną szkodę materialną.

Sprawcą przestępstwa lichwy może być każda osoba fizyczna lub prawna. Nie jest istotne, czy działa ona w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, czy jako osoba prywatna. Kluczowe jest, że świadomie wykorzystuje trudną sytuację drugiej strony dla własnej korzyści.

Dla zaistnienia przestępstwa lichwy konieczne jest działanie z zamiarem bezpośrednim. Oznacza to, że sprawca:

- Świadomie wykorzystuje przymusowe położenie ofiary.

- Celowo dąży do uzyskania nadmiernych korzyści.

- Jest świadomy niekorzystnych warunków umowy dla drugiej strony.

Jeśli sprawca nie zdaje sobie sprawy z trudnej sytuacji kontrahenta lub nie zamierzał go wyzyskać, nie można mu przypisać odpowiedzialności za lichwę.

W maju 2020 roku wprowadzono istotne zmiany do art. 304 k.k., dodając nowe paragrafy, które rozszerzają zakres przestępstwa lichwy:

1. Żądanie nadmiernych kosztów poza umową (§ 2)

Przestępstwem jest żądanie od kontrahenta zapłaty kosztów innych niż określone w umowie pożyczki, kredytu lub innej umowie, jeśli wysokość tych kosztów co najmniej dwukrotnie przekracza maksymalne stawki określone w ustawie np. Firma pożyczkowa żąda od klienta opłat administracyjnych lub prowizji, które są kilkukrotnie wyższe niż dopuszczalne prawem.

2. Żądanie nadmiernych odsetek (§ 3)

Przestępstwem jest żądanie od osoby fizycznej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej ustawowe odsetki maksymalne lub odsetki maksymalne za opóźnienie, np. osoba prywatna udziela pożyczki na 30% rocznie, podczas gdy maksymalne odsetki ustawowe wynoszą 7,2%.

Regulacje dotyczące maksymalnych odsetek są uregulowane w Kodeksie Cywilnym
‍

Maksymalne odsetki w Polsce są ściśle regulowane przez **Kodeks cywilny**:

Podobnie jak podstawowe przestępstwo lichwy, czyny określone w § 2 i § 3 art. 304 k.k. są przestępstwami formalnymi oznacza to, że do ich popełnienia dochodzi w momencie zażądania nadmiernych kosztów lub odsetek, niezależnie od tego, czy zostały one faktycznie zapłacone przez ofiarę. Wyżej wymienione regulacje mają zastosowanie przede wszystkim do:

- Osób udzielających pożyczek lub kredytów: Zarówno podmiotów profesjonalnych (np. firmy pożyczkowe), jak i osób prywatnych.

- Transakcji niezwiązanych z działalnością gospodarczą: Ochroną są objęte osoby fizyczne, które nie działają w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej lub zawodowej.

Praktyczne przykłady lichwy to:

1. Pożyczki chwilówki z ukrytymi kosztami: Firma oferuje szybką pożyczkę, ale w umowie ukryte są opłaty manipulacyjne i prowizje, które znacznie podwyższają koszt całkowity;

2. Sprzedaż na raty z wysokim oprocentowaniem: Sklep oferuje sprzedaż towarów na raty, ale odsetki są kilkukrotnie wyższe niż dopuszczalne;

3. Umowy pożyczek między osobami prywatnymi: Osoba A pożycza pieniądze osobie B, żądając zwrotu z odsetkami znacznie przekraczającymi odsetki maksymalne.

Osoby dopuszczające się lichwy mogą podlegać surowym sankcjom karnym w tym karze pozbawienia wolności. Ponadto, sąd może orzec:

- Obowiązek naprawienia szkody;

- Zwrot nienależnie pobranych kwot;

- Zakaz prowadzenia określonej działalności**: Np. zakaz udzielania pożyczek.

Jak się bronić przed lichwą?
‍

1. Dokładnie czytaj umowy: Zwracaj uwagę na wszystkie klauzule, szczególnie te pisane drobnym drukiem.

2. Sprawdzaj rzeczywiste koszty: Pytaj o Rzeczywistą Roczną Stopę Oprocentowania (RRSO), która uwzględnia wszystkie koszty pożyczki.

3. Porównuj oferty: Nie akceptuj pierwszej oferty, zwłaszcza jeśli wydaje się niekorzystna.

4. Konsultuj się z ekspertami: Jeśli masz wątpliwości, skonsultuj umowę z prawnikiem lub doradcą finansowym.

5. Zgłaszaj nieprawidłowości: Jeśli podejrzewasz lichwę, zgłoś sprawę na policję lub do prokuratury.

Lichwa jest poważnym naruszeniem prawa, które polega na wykorzystaniu trudnej sytuacji drugiej osoby dla osiągnięcia nadmiernych korzyści finansowych. Polski Kodeks karny surowo karze takie praktyki, chroniąc w ten sposób uczciwość w obrocie gospodarczym oraz interesy osób narażonych na wyzysk.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, z dnia 8 czerwca 2016 r., sygn. akt. II AKa 128/16 przymusowość położenia uczestnika obrotu gospodarczego polega na tym, że aktualne warunki kształtują się dla niego na tyle niekorzystnie, że groźą mu bezpośrednio wielką dolegliwością. Istotą przymusowego położenia jest nie niezbędność uzyskania tego świadczenia mającego to położenie poprawić.

Jest to przestępstwo umyślne, które można popełnić tylko z zamiarem bezpośrednim.

Masz podejrzenia? Działaj!
‍

Jeśli postawiono Tobie zarzuty:

- Nie zwlekaj: Im szybciej zareagujesz, tym lepiej dla Twojej sytuacji.

- Zbieraj dowody: Zachowaj wszystkie dokumenty, umowy, korespondencję.

- Skontaktuj się z prawnikiem: odpowiednim w tej sprawie będzie adwokat karnista.

Przedmiotowe przestępstwo w porównaniu do niektórych jest ciągle dość nisko karne, dlatego też istnieje możliwość skorzystania z warunkowego umorzenia postępowania w sprawach związanych z tzw. lichwą. Więcej o warunkowym umorzeniu postępowania możesz dowiedzieć się z artykułu napisanego przez adwokata Ernesta Mocarskiego, będącego adwokatem karnym z siedzibą w Warszawie.

‍

‍