Uprowadzenie małoletniego w świetle art. 211 k.k. – co warto wiedzieć?
Przestępstwo określone w art. 211 Kodeksu karnego od lat wywołuje żywe dyskusje wśród prawników i rodziców. Szczególne emocje budzą sprawy tzw. „porwań rodzicielskich”, czyli sytuacje, w których jeden z rodziców zabiera dziecko poniżej 15. roku życia (lub osobę nieporadną) bez zgody drugiego z opiekunów. W poniższym artykule przybliżamy najważniejsze zagadnienia związane z tym czynem zabronionym oraz wskazujemy, jakie stanowisko zajmują sądy i prokuratura w tego typu sprawach.
Ostatnio co raz częściej przychodzą do nas klienci, którzy mają do czynienia z oskarżeniem z art. 207 k.k. dot. znęcania się czy przestępstwa z art. 190a k.k. zagrożonego bardzo wysoką karą nawet do lat 8 – uporczywego nękania.
________________________________________
Na czym polega czyn zabroniony z art. 211 k.k.?
Zgodnie z treścią art. 211 k.k., podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat ten, kto wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na stan psychiczny lub fizyczny.
Uprowadzenie
„Uprowadzenie” to zabranie dziecka z miejsca, w którym faktycznie przebywa (np. z domu rodzinnego, przedszkola, szkoły czy od dziadków) w inne miejsce, w taki sposób, że dotychczasowy opiekun zostaje pozbawiony możliwości wykonywania nad nim pieczy. Za przykład można podać porwanie dziecka po zakończeniu widzenia lub zabranie go z placówki bez wiedzy i zgody rodzica, który na co dzień sprawuje nad nim stałą opiekę.
Zatrzymanie
Z kolei „zatrzymanie” obejmuje wszelkie działania mające na celu niedopuszczenie do powrotu małoletniego do osoby, która zgodnie z prawem powinna sprawować nad nim pieczę. Bywa, że do zatrzymania dziecka dochodzi po wspólnie spędzonych wakacjach z drugim rodzicem – dziecko nie wraca do ustalonego miejsca zamieszkania we właściwym terminie.
________________________________________
Zgoda dziecka a zgoda opiekuna
Niezwykle istotne jest, iż dziecko może nawet nie sprzeciwiać się zabieraniu przez drugiego rodzica, ale nie wyłącza to odpowiedzialności karnej z art. 211 k.k. Kluczowe znaczenie ma bowiem wola osoby uprawnionej do sprawowania opieki – jeśli działanie jest prowadzone wbrew tej woli, może dojść do popełnienia przestępstwa.
________________________________________
Kontrowersje dotyczące rodziców z pełną władzą rodzicielską
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, według którego rodzic mający pełnię władzy rodzicielskiej nie może popełnić przestępstwa z art. 211 k.k., gdyż – zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym – oboje rodzice z pełną władzą rodzicielską są uprawnieni do samodzielnego decydowania o istotnych sprawach dziecka.
W praktyce oznacza to, że w wielu przypadkach prokuratura i Policja odmawiają wszczęcia postępowania bądź je umarzają, jeżeli rodzic zabrał dziecko, mimo że drugi rodzic sprzeciwiał się takiemu działaniu. Z drugiej strony część ekspertów (w tym niejeden adwokat prawa karnego) wskazuje na błędność tak wąskiej wykładni: jeśli drugi rodzic faktycznie uniemożliwia wykonywanie władzy rodzicielskiej temu, kto również ma do niej pełne prawo, powinno być to postrzegane jako naruszenie prawa do opieki i nadzoru.
Aktualnie jednak – w oparciu o utrwaloną linię orzeczniczą – osobami, które z większym prawdopodobieństwem poniosą odpowiedzialność karną z art. 211 k.k., są rodzice z ograniczoną, zawieszoną lub pozbawioną władzą rodzicielską. Wówczas nie istnieje bowiem spór co do tego, czy rodzic miał prawo decydować o miejscu pobytu dziecka.
Według mojej opinii taki element jak posiadanie władzy rodzicielskiej w żaden sposób nie może przesądzać o kwestii bytu danego przestępstwa. Uprowadzenia, zatrzymanie nie jest związane tylko i wyłącznie z kwestią nie ograniczenia władzy rodzicielskiej. Wielokrotnie widzimy sytuacje, gdy rodzice rozwodzą się w sposób polubowny, a następnie jedno z rodziców zaczyna iścić sobie wyłączne prawa do dziecka. Według mojej obrony umarzanie postępowania tylko i wyłącznie w związku z tym, iż dany rodzic posiada władzę rodzicielską jest pójściem na skróty organów ściągania i ma na celu zapewnienie odpowiedniej statystyki spraw umorzonych.
________________________________________
Wpływ motywacji rodzica na odpowiedzialność
Intencja działania rodzica, który uprowadza małoletniego, nie ma znaczenia w kontekście ustalenia, czy w ogóle doszło do przestępstwa – czyn jest karalny niezależnie od tego, czy sprawca tłumaczy się troską o dobro dziecka. Natomiast motywacja może wpłynąć na łagodniejsze potraktowanie sprawcy przez sąd (np. warunkowe umorzenie postępowania, nadzwyczajne złagodzenie kary). Istnieją też wyjątkowe sytuacje, w których rodzic może powołać się na stan wyższej konieczności (np. gdy realnie chroni dziecko przed bezpośrednim zagrożeniem jego zdrowia lub życia), jednak są to okoliczności rozpatrywane przez sąd wyjątkowo wąsko.
________________________________________
Co grozi za przestępstwo z art. 211 k.k.?
Zagrożenie karą za uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Ponieważ górna granica kary nie przekracza 5 lat, w grę wchodzi:
• warunkowe umorzenie postępowania,
• nadzwyczajne złagodzenie kary,
• zawieszenie wykonania kary,
• a nawet orzeczenie kary innego rodzaju (np. grzywny lub ograniczenia wolności).
Jeżeli przy uprowadzeniu lub zatrzymaniu występuje element przemocy czy groźby bezprawnej, sprawca może ponosić dodatkową odpowiedzialność na podstawie art. 191 § 1 k.k. (zmuszanie innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia).
Postępowanie w sprawie art. 211 k.k. toczy się z urzędu, a zatem organy ścigania mają obowiązek zająć się sprawą, gdy tylko poweźmą wiarygodną informację o podejrzeniu popełnienia takiego czynu.
________________________________________
Jak reagować, gdy drugi rodzic zabrał dziecko?
W sytuacji, gdy oboje rodzice mają pełną władzę rodzicielską, a jedno z nich wbrew ustaleniom i bez zgody drugiego zabrało dziecko, często trudno od razu doprowadzić do postawienia zarzutów z art. 211 k.k. Wynika to z wcześniej wspomnianego stanowiska orzecznictwa. Jednak nie oznacza to całkowitej bezradności, oprócz złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa należy również podjąć kroki prawne z zakresu prawa rodzinnego:
1. Wniosek do sądu rodzinnego o zmianę sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej
o Poszkodowany rodzic może zażądać ograniczenia władzy rodzicielskiej temu, kto dopuszcza się samowolnych działań.
o Sąd rodzinny rozważy sytuację i jeśli uzna to za zasadne, przyzna jednemu z rodziców „wiodącą” rolę, a drugiemu ograniczy prawo decydowania o miejscu pobytu dziecka.
2. Postępowanie o przymusowe odebranie dziecka
o Jeżeli rodzic, który nie powinien sprawować stałej opieki nad dzieckiem, nie zwraca go mimo nakazu sądu, można wystąpić o przymusowe odebranie dziecka.
o Sąd w takim postępowaniu wyznacza kuratora, który – z pomocą Policji – dokonuje faktycznego przywrócenia dziecka do ustalonego miejsca zamieszkania.
________________________________________
Podsumowanie – dlaczego temat wciąż budzi kontrowersje?
Przepis art. 211 k.k. ma za zadanie chronić instytucję opieki i nadzoru nad osobami, które wymagają szczególnej ochrony, jak małoletni poniżej 15. roku życia lub osoby nieporadne. Wbrew obiegowym opiniom, nie chodzi wyłącznie o wolność samego dziecka – to, czy małoletni wyrażał zgodę na wyjazd z drugim rodzicem, nie ma rozstrzygającego znaczenia.
Najwięcej wątpliwości wzbudza sytuacja, gdy oboje rodzice nadal posiadają pełnię władzy rodzicielskiej, ale nie mogą dojść do porozumienia w sprawie miejsca pobytu dziecka. Panuje dość utrwalone przekonanie (wspierane orzecznictwem Sądu Najwyższego), że samodzielne zabranie dziecka przez rodzica dysponującego pełną władzą rodzicielską nie jest przestępstwem. Wielu adwokatów prawa karnego oraz doktryna prawnicza kwestionują jednak taką interpretację – wskazują, że w praktyce prowadzi ona do braku reakcji na realne ograniczanie prawa do opieki drugiemu z rodziców.
Jeśli stajecie Państwo przed tak trudną sytuacją, warto rozważyć konsultację z adwokatem specjalizującym się w prawie karnym, który doradzi najlepszy sposób działania: czasem będzie to niezwłoczne zawiadomienie organów ścigania, niekiedy zaś przyspieszone postępowanie sądowe w sprawach rodzinnych. Niezależnie od obranej drogi, pamiętać trzeba, że kwestie związane z opieką nad dzieckiem zawsze powinny być rozstrzygane w oparciu o jego dobro oraz z uwzględnieniem praw obojga rodziców.
________________________________________
Jeżeli potrzebują Państwo wsparcia w sprawach o uprowadzenie małoletniego bądź innym postępowaniu karnym, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Doświadczony adwokat prawa karnego pomoże w rzetelnej ocenie sytuacji oraz w podjęciu skutecznych kroków prawnych.
