Niepoczytalność jest jednym z zagadnień w prawie karnym, budzącym wiele emocji i kontrowersji. Uregulowana w art. 31 Kodeksu Karnego (kk), dotyczy sytuacji, w których sprawca przestępstwa z powodu zaburzeń psychicznych nie jest w stanie odpowiadać za swoje czyny w sposób przewidziany przez prawo.

Art. 31 § 1 kk definiuje niepoczytalność jako stan, w którym sprawca w chwili popełnienia czynu zabronionego z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł rozpoznać znaczenia czynu lub pokierować swoim postępowaniem.

Zgodnie z art. 31 kodeksu karnego: „Nie popełnia przestępstwa, kto w czasie czynu z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.”

Stan niepoczytalności polega na niemożności rozpoznania czynu lub pokierowania swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenie umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.

Stan poczytalności występuję więc wtedy, gdy osoba nie cierpi na żadne zakłócenie czynności psychicznych.

W Polskim systemie prawnym domniemywa się, iż sprawca jest poczytalny. Celem ustalenia niepoczytalności, przy pierwszym przesłuchaniu Prokurator, Policjant zadaje osobie przesłuchiwanej pytanie, czy leczyła się ona psychiatrycznie lub psychologicznie. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na ww. pytanie organ przesłuchujący będzie zobowiązany do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego psychiatry, który sprawdzi i wyda opinię czy możemy odpowiadać karnie, czy może w czasie czynu byliśmy osobą niepoczytalną.

Choroba psychiczna –to zaburzenie psychiczne powstałe na podłożu organicznym i mające postępujący charakter, o różnym przebiegu natężenia, w różnym stopniu i różnym zakresie;

Upośledzenie umysłowe , określane coraz częściej w literaturze specjalistycznej mianem „niepełnosprawności intelektualnej”, manifestuje się obniżeniem ogólnej sprawności intelektualnej oraz zdolności uczenia się i adaptacji społecznej; powstaje w wieku rozwojowym i może mieć różne przyczyny. Wyróżnia się cztery stopnie upośledzenia umysłowego: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki

Inne zakłócenie czynności psychicznych to zakłócenie czynności psychicznych niestanowiące choroby psychicznej ani upośledzenia umysłowego. Należy przyjąć, że zakres tego określenia obejmuje zarówno zakłócenia czynności psychicznych o charakterze patologicznym (np. zapalenie opon mózgowych), jak i niepatologicznym, fizjologicznym (np. osłabienie związane z długim brakiem snu).

Co najważniejsze dla stwierdzenia niepoczytalności, o której mowa w art. 31par. 1 k.k. liczy się wyłącznie stan zdrowotny pacjenta w chwili dokonywania czynu, a nie po jego popełnieniu.

Konsekwencje Prawne

W przypadku stwierdzenia niepoczytalności, sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej za popełniony czyn. Oznacza to, że sąd nie może skazać go na karę pozbawienia wolności ani na inną karę przewidzianą w Kodeksie Karnym. Zamiast tego, sąd może zastosować środki zabezpieczające, takie jak umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, jeśli istnieje ryzyko, że sprawca może ponownie popełnić czyn zabroniony.

Artykuł  31 § 2 kk mówi natomiast  o tzw. ograniczonej poczytalności:

„Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”

W praktyce oznacza to, że osoba, która była częściowo niepoczytalna w chwili popełnienia czynu, może liczyć na łagodniejszy wymiar kary.

Podstawą do stwierdzenia niepoczytalności jest opinia biegłych psychiatrów, którzy przeprowadzają szczegółowe badania stanu psychicznego sprawcy. Sąd opiera swoje decyzje na ich ekspertyzach. Obrona przed zarzutami opartymi na art. 31 kk wymaga współpracy z doświadczonym prawnikiem oraz specjalistami z zakresu psychiatrii i psychologii.

Praktyczne Aspekty

Zastosowanie art. 31 kk wiąże się z wieloma wyzwaniami, zarówno dla sądów, jak i dla obrońców. W praktyce niepoczytalność musi być jednoznacznie udowodniona, co często jest trudne i czasochłonne. W przypadkach wątpliwych sądy mogą orzekać o przeprowadzeniu dodatkowych badań lub powoływać kolejnych biegłych lub nawet zaczerpnąć wiedzy od Instytutów Medycznych.

Kwestia niepoczytalności jest szczególnie istotna w kontekście przestępstw popełnionych pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Co do zasady, stan upojenia alkoholowego lub odurzenia nie stanowi podstawy do uznania niepoczytalności. Wyjątkiem są sytuacje, w których sprawca znajdował się w stanie tzw. patologicznego upojenia alkoholowego, co również musi być potwierdzone przez biegłych.

Postępowanie sądowe w sprawach o niepoczytalność składa się z kilku kluczowych etapów:

1. **Zgłoszenie Podejrzenia Niepoczytalności:** Obrońca podejrzanego lub prokurator może zgłosić wniosek o przeprowadzenie badań psychiatrycznych.

2. **Badanie Przez Biegłych:** Sąd powołuje biegłych psychiatrów, którzy mają za zadanie ocenić stan psychiczny sprawcy w chwili popełnienia czynu.

3. **Opinia Biegłych:**Biegli sporządzają opinię, która jest kluczowym dowodem w sprawie. Może ona wskazywać na pełną niepoczytalność, ograniczoną poczytalność lub brak podstaw do stwierdzenia niepoczytalności.

4. **Rozprawa Sądowa:** Sądna podstawie zgromadzonych dowodów, w tym opinii biegłych, podejmuje decyzję o ewentualnym umorzeniu postępowania, zastosowaniu środków zabezpieczających lub nadzwyczajnym złagodzeniu kary.

Podsumowanie

Niepoczytalność jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność karną jest jednym z najbardziej złożonych i kontrowersyjnych zagadnień w polskim prawie karnym. Art. 31 kk zapewnia mechanizmy ochrony osób, które z powodu zaburzeń psychicznych nie są wstanie odpowiadać za swoje czyny, jednocześnie umożliwiając sądom stosowanie środków zabezpieczających w celu ochrony społeczeństwa.

Niepoczytalność sprawcy w czasie popełnienia czynu stanowi okoliczność wyłączającą winę.

‍