W 2017 r. w życie weszły przepisy o tzw. zbrodniach vatowskich przewidujące drakońskie kary za fałszerstwo faktur. I choć przepisy te obowiązują od prawie 5 lat, orzecznictwo w tym zakresie jest dość ubogie. Niemniej jednak stwierdzić należy, że prokuratura i organy skarbowe nie próżnują i aktywnie stawiają zarzuty, których skala potrafi robić wrażenie. Organy ścigania coraz częściej informują o przypadkach wyłudzania VAT-u na kwoty przekraczające 1 mld zł. To od kwot, na jakie opiewają sfałszowane faktury, uzależnione są kary – w najcięższych przypadkach wchodzi w grę kara 25 lat pozbawienia wolności.
Kampania przeciwko osobom wyłudzającym podatek VAT trwa w najlepsze. Wyrazem opresyjnych działań rządu są coraz liczniejsze zmiany w zakresie uszczelnienia systemu podatkowego, zwłaszcza w zakresie podatku VAT, jak np. split payment czy wprowadzenie do katalogu przestępstw tzw. zbrodni vatowskich. Jak sugeruje sformułowanie ,,zbrodnia’’, przedmiotowe przestępstwa mają charakter jednych z najcięższych gatunkowo czynów zabronionych. W ekstremalnych przypadkach sprawcy grozi kara nawet 25 lat pozbawienia wolności. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, że proceder wyłudzania podatku VAT niesie ze sobą wyjątkowo dużą społeczną szkodliwość i wymaga solidnego napiętnowania.
Fałszerstwo intelektualne faktur – karalność za wystawianie i używanie sfałszowanych faktur
,,Zbrodnia vatowska’’ w świetle przepisów karnych to fałszerstwo intelektualne faktur, które jest penalizowane w art. 271a § 2 oraz 277a k.k. Przestępstwo to ma charakter powszechny, co w praktyce oznacza, że dla odpowiedzialności karnej nie ma znaczenia, czy dana osoba była uprawniona do wystawienia faktury czy też nie. Oznacza to, że może być ono popełnione zarówno przez osobę mającą uprawnienia do wystawienia faktury, jak i sprawcę, który działa, nie posiadając takiego uprawnienia.
Zobacz również: Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karno-skarbowego
Istotą przestępstwa z art. 271a k.k. jest poświadczenie nieprawdy „co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym” w autentycznej, wystawionej fakturze lub na używaniu takiej faktury. Podkreślić należy, że karalne w ramach przepisu o ,,zbrodni vatowskiej’’ jest wyłącznie poświadczenie nieprawdy co do okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej, nie zaś jakichkolwiek okoliczności zawartych w treści faktury. Chodzi zatem o takie okoliczności faktyczne, które mają potencjalne znaczenie dla ustalenia wysokości należności publicznoprawnej. Takim zachowaniem jest np. wystawienie ,,pustej faktury’’ (potwierdzającej nierzeczywistą transakcję), czy też wystawienie faktury z datą wsteczną.
Uwaga! W pewnych wypadkach, w sytuacji poświadczenia nieprawdy co do okoliczności faktycznych niemogących mieć znaczenia dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym, może wchodzić w grę odpowiedzialność karna za tzw. fałszerstwo intelektualne (art. 271 k.k.) lub za nierzetelne wystawianie faktur (art. 62 § 2 k.k.s.). Faktura, zgodnie z ustawą o podatku VAT, musi zawierać określone, obligatoryjne elementy, które niekoniecznie muszą mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej (np. cenę jednostkową bez podatku VAT, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku VAT, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy). W takich sytuacjach, gdy fałszerstwo dotyczy okoliczności niemających znaczenia dla określania wysokości daniny publicznej, organy ścigania mogą rozważać postawienie zarzutów z art. 271 k.k. lub art. 62 § 2 k.k.s.
Należy przy tym zauważyć, że poświadczenie nieprawdy na fakturze co do okoliczności mających znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym, dotyczyć ma wyłącznie faktury wystawionej. Przyjmuje się więc, że czynność poświadczenia nieprawdy jest dokonana dopiero w chwili, gdy faktura zawierająca poświadczenie nieprawdy zostanie wystawiona, czyli wprowadzona do obrotu prawnego, np. przez wręczenie jej osobie trzeciej czy też umieszczenie w dokumentacji księgowej przedsiębiorcy. Samo posiadanie faktury zawierającej poświadczenie nieprawdy nie jest więc karalne na gruncie przepisów o zbrodni vatowskiej.
Zobacz również: Nierzetelne lub wadliwe prowadzenie ksiąg (art. 61 k.k.s.) – co za to grozi?
Tak jak wskazano, również i używanie faktury zawierającej poświadczenie nieprawdy, jest również karalne. Przez używanie sfałszowanej faktury rozumieć należy wykorzystanie funkcji, jakie może pełnić faktura, a zatem oznacza wykorzystanie jej w takich sytuacjach i w taki sposób, w jaki wykorzystana byłaby w obrocie prawnym faktura zgodna z prawdą. Dla przykładu, użyciem przerobionej faktury może być przedłożenie tej faktury przez oferenta w toku postępowania w trybie zamówień publicznych, w celu udokumentowania wysokości obrotu określonymi towarami lub usługami.
Przestępstwo umyślne
Przestępstwo intelektualnego fałszowania faktur może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym, co dotyczy zarówno sytuacji wystawienia jak i używania sfałszowanej faktury. Umyślność w tym kontekście oznacza, że sprawca ma co najmniej świadomość, że w wystawianej fakturze może poświadczać nieprawdę oraz że może to dotyczyć okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej.
Jeśli chodzi zaś o używanie takiej faktury, to sprawca musi mieć co najmniej świadomość, że używana przez niego faktura może poświadczać nieprawdę, a owo poświadczenie może dotyczyć okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej. Ponadto sprawca musi co najmniej godzić się na użycie takiej faktury. Innymi słowy, nie jest możliwe nieumyślne zrealizowanie znamion tego przestępstwa – sprawca, który używa sfałszowanej faktury, ale nie wie o tym, że została ona sfałszowana, nie będzie podlegać więc karze.
Kwota na fakturze a wysokość kary
Dla odpowiedzialności karnej za zbrodnie vatowską kluczowe znaczenie ma wysokość kwot, na jakie wystawiono sfałszowane faktury. Otóż kwota na jaką wystawiono owe faktury (bądź fakturę) musi przekraczać pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości tj. kwotę 5.000.000 zł Zbrodnią vatowską jest więc poświadczenie nieprawdy w wystawionej fakturze lub fakturach, które zawierają kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość przekracza 5.000.00 zł, lub używanie takiej faktury (faktur). Jest to minimalny próg, jaki należy przekroczyć, by odpowiadać z art. 271a § 2 k.k.
Przepisy kodeksu karnego przewidują różne kary za popełnienie zbrodni vatowskiej, w zależności od wysokości kwot widniejących na sfałszowanych fakturach.
W sytuacji, gdy poświadczenie nieprawdy dotyczy faktur opiewających na kwotę przekraczającą 5.000.000 zł ale nie przekracza dziesięciokrotności kwoty określającej mienie wielkiej wartości (tj. 10.000.000 zł) sprawca grozi kara pozbawienia wolności od 3 do 15 lat (art. 271a § 2 k.k.)
Uwaga! Tej samej karze pozbawienia wolności podlegać będzie także osoba, która z popełnienia przestępstwa uczyniła sobie stałe źródło dochodu.
W sytuacji, gdy kwota na fakturach przekracza natomiast dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (tj. 10.000.000 zł), sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 (do lat 15) albo karze 25 lat pozbawienia wolności (art. 277a § 1 k.k.)
Co wymaga podkreślenia, we wszystkich przypadkach, o których mowa powyżej, obok kary pozbawienia wolności Sąd ma możliwość wymierzenia oskarżonemu również kary grzywny w wysokości do 3000 stawek dziennych. Co więcej, w przypadku zbrodni fakturowej przewidziano również wypadek mniejszej wagi, którego zastosowanie przez sąd powoduje znacznie niższą karalność. Wypadek mniejszej wagi, to w dużym uproszczeniu czyn zabroniony realizujący znamiona typu podstawowego, którego stopień społecznej szkodliwości oraz wina sprawcy są znacznie niższe niż w typowych wypadkach popełnienia przestępstwa typu podstawowego, a nie są jeszcze tak małe, że można je uznać za znikome w sposób odejmujący czynowi charakter przestępczy.
Poniższa tabela zawiera podsumowanie kwestii karalności za zbrodnię vatowską.
Kwota na fakturze/fakturach
Powyżej 5.000.000 zł do 10.000.000 zł (art. 271a § 2 k.k.)·
Grożąca kara
od 3 do 15 lat pozbawienia wolności
+ fakultatywna kara grzywny do 3000 stawek dziennych
· w razie zastosowania wypadku mniejszej wagi: kara pozbawienia wolności do lat 3;
Kwota na fakturze/fakturach
Powyżej 10.000.000 zł (art. 277a § 1 k.k.)·
Grożąca kara
kara od 5 do 15 lat pozbawienia wolności albo kara 25 lat pozbawienia wolności
+ fakultatywna kara grzywny do 3000 stawek dziennych·
· w razie zastosowania wypadku mniejszej wagi: kara pozbawienia wolności do lat 5.
Podsumowanie
Jak dowodzi powyższe, kary za przestępstwa związane z fałszowaniem faktur są bardzo wysokie. Niemniej jednak owe przepisy są bardzo szczegółowe i nie każde poświadczenie nieprawdy w fakturze będzie ,,podpadało’’ pod treść przepisów przewidujących najwyższą z kar. Przepisy przewidują również szereg możliwości złagodzenia kary albo nawet jej uniknięcia dla osób chcących współpracować z organami ścigania. Sprawy tego rodzaju to sprawy bardzo trudne merytorycznie, dlatego też warto zdecydować się na pomoc profesjonalisty specjalizującego się w sprawach karnych-gospodarczych.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2345 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 408 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 685 z późn. zm.).
- Sroka [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. 212-277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017, art. 270a, art. 271(a).
