Tymczasowe aresztowanie wiąże się z wieloma dolegliwościami i pod wieloma względami jest ono bardziej dolegliwe niż ,,zwyczajny’’ pobyt w zakładzie karnym. Jest to związane choćby ze ściślejszym ograniczeniem dostępu do osoby tymczasowo aresztowanej w ramach widzeń. Możliwość widzenia z osadzonym jest uzależniona od zgody organu, do którego dyspozycji osadzony pozostaje. Nie wszyscy jednak wiedzą, że odmowa widzenia może nastąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach, a na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym przysługuje zażalenie.
Możliwość widzenia z bliskimi osobami czy obrońcą to dla osadzonych w ramach tymczasowego aresztowania jedna z najbardziej oczekiwanych chwil podczas pobytu w areszcie. Jak powszechnie wiadomo, tymczasowe aresztowania potrafią trwać miesiącami, a nawet latami, więc każde widzenie jest dla tymczasowo aresztowanych na wagę złota. Na widzenie musi jednak zgodę wyrazić organ, do którego dyspozycji pozostaje osadzony. Uzyskanie zgody na widzenie w praktyce nie jest proste, gdyż bardzo często organy odmawiają wyrażenia zgody z uwagi na ,,uzasadnioną obawę, że widzenie zostanie wykorzystane w celu bezprawnego utrudnienia postępowania karnego’’. Czy takie uzasadnienie odmowy jest wystarczające?
Zasady udzielania widzeń
Kwestie dotyczące zasad udzielania widzeń oraz ich przeprowadzania w praktyce, reguluje Kodeks karny wykonawczy (k.k.w.) a także ustalany przez dyrektora danego aresztu śledczego porządek wewnętrzny. Zgodnie z przepisami, tymczasowo aresztowany może uzyskać widzenie po wydaniu zarządzenia o zgodzie na widzenie przez organ, do którego dyspozycji pozostaje. W wypadku gdy tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji kilku organów, wymagana jest zgoda na widzenie każdego z nich, chyba że organy te zarządzą inaczej. To, jaki organ jest dysponentem, zależy od etapu na jakim znajduje się sprawa – jeżeli sprawa jest na etapie postępowania przygotowawczego (przed wniesieniem aktu oskarżenia) to zgodę musi wyrazić prokurator, a jeżeli sprawa toczy się już przed sądem (po wniesieniu aktu oskarżenia), to zgodę wyraża sąd.
Należy jednak zaznaczyć, że opisane powyżej ograniczenia w udzielaniu widzeń nie obowiązują w przypadku widzenia tymczasowo aresztowanego z obrońcą albo pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym. W przypadku tymczasowo aresztowanego cudzoziemca ma on prawo do nieograniczonych widzeń z urzędnikiem konsularnym lub wykonującym funkcje konsularne pracownikiem przedstawicielstwa dyplomatycznego.
Prokurator lub sąd udziela zgody na widzenie w formie zarządzenia. Jeżeli w zarządzeniu dysponent wyraża zgodę na widzenie, to zarządzenie nie musi zawierać uzasadnienia.
Kwestie związane z dniem, godziną, miejscem i porządkiem przeprowadzania widzeń określa porządek wewnętrzny danego aresztu śledczego. Warto z tym dokumentem się zapoznać przed wizytą w areszcie śledczym. Widzenia trwają zazwyczaj 60 minut jednak w indywidualnych przypadkach mogą trwać dłużej lub krócej. Co do zasady, widzenia odbywają się pod nadzorem funkcjonariusza Służby Więziennej w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt tymczasowo aresztowanego z osobą odwiedzającą, jednak organ dysponujący może udzielić zgody na bezpośredni kontakt.
Odmowa wyrażenia zgody na widzenie
Generalnie zasadą jest, że osadzonym przysługuje prawo do utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi. Od tej zasady w stosunku do tymczasowo aresztowanych przepisy przewidują jednak wyjątek. Pamiętać jednak należy, iż odmowa wyrażenia zgody na widzenie winna być sytuacją absolutnie wyjątkową.
Zgodnie z art. 217 § 1b k.k.w. odmowa wyrażenia zgody na widzenie, o którym mowa w § 1a, może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że widzenie zostanie wykorzystane:
- w celu bezprawnego utrudnienia postępowania karnego;
- do popełnienia przestępstwa, w szczególności podżegania do przestępstwa.
W tym miejscu ponownego podkreślenia wymaga sformułowanie ,,uzasadniona obawa’’. Jego użycie przez ustawodawcę oznacza, że organ odmawiający zgody na widzenie musi dokładnie uzasadnić, dlaczego uznał, że dana przesłanka uzasadniająca odmowę zaistniała w realiach konkretnego przypadku. Innymi słowy nie wystarczy napisać w uzasadnieniu: ,,odmowa z uwagi na uzasadnioną obawę, że widzenie zostanie wykorzystane w celu bezprawnego utrudniania postępowania karnego’’ – organ dysponujący musi wykazać, że taka obawa rzeczywiście istnieje, a żeby to wykazać musi powołać się na konkretne dowody i okoliczności. Jeżeli owe okoliczności nie zostaną wykazane właściwie, to istnieje możliwość aby od odmownego zarządzenia się odwołać.
Co zrobić z odmową zgody na widzenie?
Tak jak wspomniano, o wyrażeniu zgody bądź nie na widzenie decyzja zapada w formie zarządzenia. Na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osobą najbliższą, tymczasowo aresztowanemu oraz ubiegającej się o widzenie osobie dla niego najbliższej przysługuje zażalenie. Warto tutaj wskazać, że choć osoby inne niż najbliższe oczywiście mogą ubiegać się o zgodę na widzenie z tymczasowo aresztowanym, a także tymczasowo aresztowany może wnosić o zgodę na takie widzenie, to jednak w razie wydania zarządzenia o odmowie wyrażenia zgody na widzenie osobom tym nie przysługuje środek odwoławczy.
Zgodnie z art. 115 § 11 k.k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia zaskarżanego zarządzenia do organu który wydał zarządzenie o odmowie, który to następnie przekazuje je ,,wyżej’’ celem rozpoznania. Zażalenie na zarządzenie prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego lub wyznaczonego sędziego rozpoznaje sąd, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje. Jeżeli zaś zarządzenie wydał prokurator, to środek odwoławczy będzie rozpoznawał prokurator nadrzędny nad prokuratorem, który odmówił wyrażenia zgody na widzenie.
Organ rozpoznający nasze zażalenie ma dwie możliwości – może uwzględnić złożony środek odwoławczy co oznacza, że będzie możliwe zorganizowanie widzenia z tymczasowo aresztowanym. Organ może jednak zażalenia nie uwzględnić (utrzymać w mocy zaskarżane zarządzenie) – wtedy decyzja organu jest w tym zakresie ostateczna i wiąże z pewnym ograniczeniem. Otóż w razie utrzymania w mocy zaskarżonego zarządzenia o odmowie wyrażenia zgody na widzenie, wniesienie zażalenia na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z tą samą osobą, wydane w ciągu trzech miesięcy od wydania utrzymanego w mocy zarządzenia, jest niedopuszczalne. Wniesienie takiego zażalenia przed upływem trzech miesięcy poskutkuje odmową jego przyjęcia i brakiem rozpoznania. Powyższe nie stoi jednak na przeszkodzie składania kolejnych wniosków z prośbą o udzielnie zgody na widzenie – prokurator albo sąd mogą je uwzględnić bądź nie, jednak należy pamiętać, że w takim wypadku obowiązują opisane powyżej ograniczenia w zakresie możliwości zaskarżania kolejnych zarządzeń o odmowie udzielenia zgody na widzenie.
Podsumowanie
Z praktyki procesowej wynika, że warto jest wnieść zażalenie na odmowę wyrażenia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym. Bardzo często organy procesowe powołują się na ,,ogólniki’’, z których w żaden sposób nie wynika istnienie przesłanek uzasadniających odmowę widzenia. Zbyt ogólna argumentacja organu rozpatrującego wniosek o wyrażenie zgody na widzenie może stanowić podstawę do zmiany odmownej decyzji, bowiem istnienie przesłanek winno być rzeczywiste, a odmowa wyrażenia zgody winna stanowić ścisły wyjątek. Należy jednak pamiętać, by zażalenie spełniało wymogi określone przepisami, a przede wszystkim, by zostało wniesione w 7-dniowym terminie.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 53 z późn. zm.).
K. Postulski [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, art. 217.
